Geoaxborot tizimi (yoki Geografik axborot tizimi) rus tilida Геоинформационная система (Географическая информационная система, ГИС) hamda ingliz tilida Geographic information system (GIS) deb aytiladi.

Geoaxborot tizimi - geografik ma'lumotlarni to'plash, saqlash, tahrirlash, tahlil qilish va vizualizatsiya qilishga mo'ljallangan tizimdir. Bu tizim geografiyaga asoslangan ma'lumotlarni boshqarishda vaqtni va resurslarni tejashda muhim ahamiyatga ega.

Undan tashqari geografik ma'lumotlarni o'rganish va ulardan foydalanish, joylashuvi, harakati va boshqa xususiyatlari to'g'risidagi ma'lumotlarni tahlil qilish uchun foydalaniladi.

Berilgan ma’lumotlar orqali xaritalar tuziladi, vizualizatsiya qilingandan so‘n tahlil qilish yanada osonlashadi

Geoaxborot tizimining asosiy maqsadi - geografik ma'lumotlarni to'plash, saqlash, tahrirlash, tahlil qilish va vizualizatsiya qilish orqali bu ma'lumotlardan foydalanishdir.

Geoaxborot tizimining asosiy funksiyalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

Geografik ma’lumotlarni to‘plash: qurilmalardan olingan ma’lumotlar, excel ma’lumotlari, qog‘oz kartalar, aerofotosuratlaridan va boshqa manbalaridan geografik ma’lumotlarni to‘playdi. Bu ma’lumotlar quyidagi elementlarni o‘z ichiga oladi: nuqta (daraxt, avtobus bekati, stansiyalar), chiziq (yo‘l, daryo, chegara, aloqa liniyalari), maydon (bino,bog‘, uchastka, mahalla).

Geografik ma’lumotlarni tahlil qilish: geografik ma’lumotlar ustida turli tahlil usullarini qo‘llab-quvvatlaydi. Ular orasida ma’lumotlarni filtratsiya qilish, statistik analiz, interpolyatsiya, modellashtirish, yo‘l va yo‘laklarni optimallashtirish, demografik tahlil va boshqalar kiritiladi. Bu tahlil usullari, geografik aloqalar va o‘zaro bog‘lanishlarni tushuntirish, muammolarni aniqlash va qarorlarni qo‘llab-quvvatlashga yordam beradi.

Geografik ma’lumotlarni vizualizatsiya qilish: geografik ma’lumotlarni qo‘llab-quvvatlovchi xaritalar, grafiklar, diagrammalar, animatsiyalar va boshqa vizual modellar yordamida tasvirlash imkonini beradi. Bu, ma’lumotlarni o‘qitish, yetkazib berish, strategik qarorlar qabul qilish va o‘zgarishlarni tasavvur qilishda foydalaniladi.

Ma’lumotlarni saqlash va boshqarish: ma’lumotlar bazalarida geografik ma’lumotlarni saqlash, boshqarish va ulardan foydalanish imkonini beradi. Ma’lumotlar bazasining asosiy qismi geografik ma’lumotlar bazasi bo‘lib, u ma’lumotlarni shakllantirish va ulardan foydalanishda qo‘llaniladi.

Ma’lumotlarni xaritada vizualizatsiya qilishga oid bir necha usullar

Geoaxborot tizimi ma’lumotlar bazalarini o‘z ichiga oladi va ularda geografik ma’lumotlarni saqlaydi. Har bir obyektning geografik joylashuv koordinatalarini va obyektga tegishli bo‘lgan xususiyatlari bo‘ladi . Obyektlarning geografik joylashuv koordinatasi jamlanmasi - geometriya, xususiyatlari esa atribut deb ataladi

Geoaxborot tizimi geografik ma’lumotlarni xaritalash va vizualizatsiya qilishda ham muhim ahamiyatga ega. Xaritalash usullari va vizualizatsiya, ma’lumotlarni grafiklar, diagrammalar, xaritalar, matnlar va boshqa vizual elementlar yordamida tasvirlashga yordam beradi. Bu tizimlar geografik ma’lumotlarni tahlil qilish, ulardan foydalanish va ulardan olingan natijalarni sodda va qulay usulda taqdim etishga imkon beradi.

Geoaxborot tizimlarining asosiy komponentlari quyidagilar:

Kompyuter qurilmalari - kompyuter, server, GPS, mobil qurilma va boshqalar.
Dasturiy ta'minot - ArcGIS, QGIS, MapInfo va boshqalar.
Ma‘lumotlar - GPS va Mobil qurilma ma'lumotlari, geo'malumotlar va boshqalar.
Tahlil va metodlar - analiz, izlash, filtrlash va boshqalar.
Inson resurslari - ma’lumot toplovchi, analitik, malumotlar bazasi mutaxassisi va boshqalar
Geoaxborot tizimi turli sohalarda keng qo'llaniladi.

Quyidagi sohalarda geoaxborot tizimini qo'llanishini ko'raylik:

Shaharsozlik va shahar boshqaruv: geoaxborot tizimi shahar boshqaruv va urbanistik sohalarda intensiv ravishda qo'llaniladi. Ular shahar rivojlanishini rejalashtirish, yashash maydonlari, transport vositalarining yo'li, infrastruktura, yashil zonalar va ko'p yillik qurilishlar kabi elementlarni tahlil qilish uchun geoaxborot tizimidan foydalanadilar. Shuningdek, shahar hizmatlari, suv ta'minoti, o'zaro aloqalar tarmoqlari va energiya tizimlarini boshqarishda ham geoaxborot tizimidan foydalanish mumkin.
Ekologiya va tabiiy resurslar boshqaruv: geoaxborot tizimining ekologiya va tabiiy resurslar sohasidagi roli ham katta. Ular ekosistemalarni tahlil qilish, suv resurslarini boshqarish, yer osti va usti qatlamini, hayvonlar va o'simlik faoliyatini monitor qilish, eroziya, defalyatsiya va yer osti yemirilishini tahlil qilish, tabiiy resurslarni muhofaza qilish va zararli ta'sirga qarshi kurashishda geoaxborot tizimidan foydalanadilar.
Transport va logistika: Transport va logistika sohasida geoaxborot tizimi yo'l, avtomobil, tashuvchi va tashishning optimallashtirishini, transport yo'llarining belgilanishi, to'lov va tolalar sistema tahlilini, xaritalash va navigatsiyani o'rganishni o'z ichiga oladi. Geoaxborot tizimi transport vositalarini monitor qilish, yo'l bo'yicha trafik holatini tahlil qilish, transport vositalari bilan vaqtlarini belgilash va transport infrastrukturasini rivojlantirishda yordam beradi.
Arxitektura va qurilish: geoaxborot tizimi arxitektura va qurilish sohasidagi tasviriy ma'lumotlar, tahlil, rejalashtirish va monitoring jarayonlarida keng qo'llaniladi. Ular uy-joy, binolarni joylashtirish, turli tarmoqlar, masjidlarni tuzish va boshqalar kabi qurilishlarni tashkil etishda geoaxborot tizimidan foydalanadilar. Geoaxborot tizimi qurilish sohasida ko'rsatilayotgan o'zgarishlarni ko'rsatadi va boshqarishga yordam beradi.
Iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot: geoaxborot tizimi iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot sohasida ma'lumotlarni tahlil qilish, iqtisodiy faoliyatni rejalashtirish, sanoat zonalari, savdo markazlari, turistik joylar, investitsiya imkoniyatlari va sotsial tashkilotlar kabi elementlarni tahlil qilishda qo'llaniladi. Geoaxborot tizimi turizmni rivojlantirish, sanoat sektorini boshqarish, sotsial tashkilotlarni joylashtirish va ijtimoiy tarqatish sohasida yordam beradi.
Bu faqat bir nechta misollar, va geoaxborot tizimi turli sohalarda qo'llaniladi